Κλιματική αλλαγή

Οικολογικές οργανώσεις και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση

Η σχέση των οικολογικών οργανώσεων με την Περιβαλλοντική Εκπαίδευση είναι πάρα πολύ παλιά. Το οικολογικό κίνημα κάνει την εμφάνισή του στη δεκαετία του ’60, μια περίοδο άνθισης των κοινωνικών κινημάτων και της αμφισβήτησης της σύγχρονης κοινωνίας, του τρόπου παραγωγής και κατανάλωσης και των συνεπειών τους στους ανθρώπους.

Την ίδια αυτή περίοδο αναπτύσσεται το κίνημα της αντιαυταρχικής αγωγής και η προσπάθεια αλλαγής του σχολείου με έμφαση στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών, την έξοδο από τους τέσσερις τοίχους του σχολείου και τη σύνδεση του σχολείου με την κοινωνία και τη φύση, την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και δράσης για την αλλαγή της κοινωνίας, τη χρήση μεθόδων ομαδικής εργασίας που αξιοποιούν και σέβονται τις ιδιαιτερότητες του κάθε μαθητή, τη δημοκρατική οργάνωση του σχολείου και την αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας.

Η οικολογία λοιπόν και η αντιαυταρχική αγωγή είναι παιδιά της ίδιας περιόδου αμφισβήτησης, της εποχής του Μάη του ’68 και των μεγάλων κοινωνικών αλλαγών που ακολούθησαν.

Σαν παιδιά λοιπόν της ίδιας εποχής οικολογία και αντιαυταρχική αγωγή συνδέονται στενά. Ο ίδιος ο ορισμός της οικολογίας ως «λόγος για τον οίκο», για οτιδήποτε μας περιβάλλει δηλαδή, γιατί σπίτι μας είναι η Γη, με τα ζώα, τα φυτά και τους ανθρώπους της είναι που καλεί σε αναθεώρηση των σχέσεών μας με τη φύση και τους άλλους ανθρώπους, μας ωθεί δηλαδή στην κριτική σκέψη, στην ομαδική δράση για την αλλαγή της κοινωνίας, στην αμφισβήτηση αυθεντιών που θεωρούσαν δεδομένα τα πυρηνικά, τους πολέμους, την υπερκατανάλωση, τη μόλυνση, τη φτώχεια κλπ, στην ανάπτυξη της δημοκρατίας και της συμμετοχής των πολιτών για να λύνουν τα προβλήματά τους.

Από τότε σημειώνονται προσπάθειες να μπουν οι οικολογικές ιδέες στο σχολείο, μιας κι αναγνωρίζεται η αναγκαιότητα να αλλάξουν οι άνθρωποι τρόπο ζωής, συνήθειες και νοοτροπίες (π.χ. για τα σκουπίδια, για τη διατροφή κ.ο.κ.). Έτσι, πολλές οικολογικές οργανώσεις, πέρα από την άμεση δράση τους για την επίλυση συγκεκριμένων περιβαλλοντικών προβλημάτων (π.χ. για την φαλαινοθηρία, ενάντια στα πυρηνικά εργοστάσια και την ατμοσφαιρική ρύπανση), στρέφονται και στην προσπάθεια αλλαγής των συνειδήσεων των πολιτών, που θεωρούν ότι παίζουν καθοριστικό ρόλο στις εξελίξεις και στην αλλαγή της πολιτικής των κυβερνήσεων, των Δήμων και κάθε τοπικής ή υπερτοπικής εξουσίας.

Δεν θα μπορούσε κανείς να αντισταθεί στον πειρασμό να σημειώσει το χαρακτηριστικό απόσπασμα από το εξαιρετικό βιβλίο της Χανιώτισσας συγγραφέως Μάρως Δούκα, «Αθώοι και φταίχτες», που αναφέρεται στην τοπική ιστορία των Χανίων μέσα από την επιστροφή μετά από χρόνια ενός Τουρκοκρητικού. Στο βιβλίο αυτό γίνεται αναφορά και στη σύγχρονη τοπική Ιστορία, στην ανάπτυξη των οικολογικών ιδεών στην πόλη και στο κίνημα υπεράσπισης της παραλίας και της δημόσιας έκτασης των Αγίων Αποστόλων, λίγο έξω από τα Χανιά:

«Ξέρεις τι τους εμποδίζει να προχωρήσουν; Δε θα το πιστέψεις, οι δικές σας φωνές, πόσοι είσαστε, καμιά εικοσαριά; Εσείς οι είκοσι, λοιπόν, και οι εφτά χιλιάδες υπογραφές που μαζέψατε τους πειράζουν, όχι ότι δεν θα μπορούσαν να προχωρήσουν φτύνοντάς σας, τους τσούζει όμως…» (σελ.136).

Αναφέρεται το βιβλίο σε πραγματικά γεγονότα, έχοντας βέβαια προσθέσει το μυθιστορηματικό στοιχείο. Η Επιτροπή Ενάντια στο Ξεπούλημα των Αγίων Αποστόλων έχει μπλοκάρει την ιδιωτικοποίηση και την τσιμεντοποίηση της περιοχής αυτής με τις 4 παραλίες, το δάσος και αρχαιολογικά ευρήματα, εδώ και 10 χρόνια, έχοντας μαζέψει πάνω από 11.500 υπογραφές πλέον!

Άρα, κλειδί για την αλλαγή της κοινωνίας προς πιο φιλοπεριβαλλοντικές στάσεις είναι και το σχολείο, γι’ αυτό και αναπτύσσονται μια σειρά προτάσεις Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης από οικολογικές οργανώσεις, είτε με τη μορφή σχεδίων μαθημάτων, είτε με τη μορφή εκπαιδευτικού υλικού για τα σχολεία

• Διαφάνειες

(π.χ. για το γυπαετό με τη συνεργασία της Ορνιθολογικής Εταιρείας και του Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης),

• Βίντεο - DVD

(π.χ. για το γυπαετό και τον Μαυροπετρίτη με τη συνεργασία Ορνιθολογικής Εταιρείας και Μουσείου Φυσικής Ιστορίας Κρήτης, για τη φώκια από την Εταιρεία Μελέτης και Προστασίας της Φώκιας, για τη θαλάσσια χελώνα από τον Αρχέλων)

• CD-ROM

(πρόσφατα το WWF για το κλίμα, ο Αρχέλων για τη θαλάσσια χελώνα. Περιλαμβάνουν πληροφορίες, φωτογραφίες, εκπαιδευτικά παιχνίδια, βίντεο)

• Eκπαιδευτικά παιχνίδια

(παιχνίδι με κάρτες από Φιλοζωικό σύλλογο του Ηρακλείου σε συνεργασία με τον Υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Δ/νσης Π.Ε. Ηρακλείου, επιτραπέζιο παιχνίδι για τη χελώνα από τον Αρχέλων)

• Κόμικς
• Iστοσελίδες με φωτογραφίες και πληροφοριακό υλικό

(π.χ. η Ορνιθολογική Εταιρεία www.ornithologiki.gr, η Greenpeace www.greenpeace.gr, το WWF έχει και σχέδια μαθημάτων www.wwf.gr, www.ecocrete.gr ο δικτυακός τόπος των οικολογικών οργανώσεων της Κρήτης. Υπάρχουν άπειρες ιστοσελίδες και δικτυακοί τόποι οικολογικών οργανώσεων που μπορούμε να αξιοποιήσουμε. Μέσα από τις «Συνδέσεις» του www.ecocrete.gr μπορούμε να βρούμε εκατοντάδες άλλες ιστοσελίδες).

• Εκπαιδευτικά πακέτα

Από τα πρώτα που κυκλοφόρησαν ήταν η «Βαλίτσα της χελώνας» από τον Αρχέλων με διαφάνειες διαφορετικές για κάθε ηλικία, φωτογραφίες, βίντεο και πληροφοριακό υλικό. Αντίστοιχο είναι το πακέτο «Βαλίτσα της φώκιας» της Εταιρείας Μελέτης και Προστασίας της Φώκιας Mom με βίντεο, διαφάνειες, παζλ κλπ. Η περιβαλλοντική οργάνωση «Αρκτούρος» έχει επίσης ετοιμάσει εκπαιδευτικό πακέτο για την αρκούδα που περιλαμβάνει σχέδια μαθημάτων, λογοτεχνικά κείμενα, ιδέες για δραστηριότητες και παιχνίδια. Το Δίκτυο Μεσόγειος SOS έχει ετοιμάσει ένα χρήσιμο εκπαιδευτικό πακέτο για το Νερό.

Από τα παλιότερα εκπαιδευτικά πακέτα με φύλλα εργασίας κλπ είναι το «Η Περιβαλλοντική Εκπαίδευση στο Δημοτικό Σχολείο» του WWF και το «Βιώσιμες πόλεις» της Ελληνικής Εταιρείας Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονομιάς.

Για τα ζώα (κυρίως τα αδέσποτα και τα ζώα συντροφιάς) πρόσφατα ετοίμασαν εκπαιδευτικό πακέτο ο Φιλοζωικός σύλλογος του Ηρακλείου μαζί με τον Υπεύθυνο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Δ/νσης Π.Ε. Ηρακλείου Δ. Αποστολάκη. Η ομάδα «Ποδηλάτρεις» των Χανίων ετοίμασε εκπαιδευτικό πακέτο για το Ποδήλατο που περιλαμβάνει σχέδια μαθημάτων, ταινίες, παρουσίαση της ιστορίας του ποδηλάτου κλπ.

• Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης

Τα πλέον γνωστά είναι τα Δίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που ίδρυσε η Εταιρεία Προστασίας της Φύσης (Οικολογικά σχολεία, Νέοι Δημοσιογράφοι για το Περιβάλλον, Φύση χωρίς σκουπίδια), τα περισσότερα από τα οποία αποτελούν παρακλάδια διεθνών Δικτύων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης.

Η Ελληνική Εταιρείας Προστασίας Περιβάλλοντος και Πολιτιστικής Κληρονομιάς έχει φτιάξει το Δίκτυο «Σποράκι».

Το WWF πρόσφατα έφτιαξε το Δίκτυο «Σχολεία για το Κλίμα».

Τι σημαίνει η συμμετοχή ενός σχολείου ή ενός εκπαιδευτικού με την τάξη του σε ένα Δίκτυο Π.Ε; Πρόσβαση σε σχέδια μαθημάτων, εκδόσεις και εκπαιδευτικό υλικό του δικτύου, επικοινωνία με άλλα σχολεία που έχουν το ίδιο θέμα και δυνατότητα να συμμετέχει ο εκπαιδευτικός στην ετήσια συνάντηση του Δικτύου για 2-3 μέρες σε κάποιο ΚΠΕ για ανταλλαγή εμπειριών, ιδεών και απόψεων. Τα σχέδια και οι ιδέες μαθημάτων και τα παιχνίδια, κατασκευές κλπ που στέλνονται στους εκπαιδευτικούς είναι πάρα πολύ καλά και μπορούν να βοηθήσουν πάρα πολύ σε μια γκάμα θεμάτων (Νερό, Ενέργεια, Δάσος, Απορρίμματα κλπ)..

Για το θέμα των Δικτύων Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης υπήρξε παλιότερα, πριν μερικά χρόνια, κόντρα με το Υπουργείο Παιδείας, το οποίο είχε στείλει εγκύκλιο που έλεγε ότι δεν είναι αναγνωρισμένα τα Δίκτυα Π.Ε. των οικολογικών οργανώσεων κι ότι αναγνωρίζει μόνο όσα ιδρύονται από Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης ή Διευθύνσεις και Υπεύθυνους Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μετά από έγκριση του ΥΠΕΠΘ. Η κόντρα αυτή ξεπεράστηκε με συμβιβασμό στην πορεία, και το Υπουργείο όρισε σε κάθε Δίκτυο που αναγνωρίζει Συντονιστική Επιτροπή με επικεφαλής και σύνθεση που ορίζει το ίδιο με τη συμμετοχή των οικολογικών οργανώσεων στη Συντονιστική Επιτροπή των Δικτύων που έχουν ιδρύσει. Κάθε χρόνο το Υπουργείο στέλνει κατάλογο με τα εγκεκριμένα Δίκτυα Π.Ε.

Οι οικολογικές οργανώσεις επίσης συχνά μπορούν να αξιοποιηθούν και στο σχολείο για συζητήσεις με τα παιδιά και παρουσιάσεις POWERPOINT για συγκεκριμένα θέματα, ενώ ιδιαίτερα χρήσιμη είναι η συμβολή τους σε επισκέψεις μας στο πεδίο, π.χ. η ξενάγηση ενός τμήματος μαθητών σε ένα σημαντικό βιότοπο, η παρατήρηση πουλιών με τηλεσκόπια και κιάλια σε λίμνες, η διοργάνωση εκπαιδευτικών παιχνιδιών στην ύπαιθρο (κυνήγι θησαυρού στο δάσος, παιχνίδι «κυνηγός και θήραμα» κ.ά.).

Βασικός κανόνας στη σχέση μας ως εκπαιδευτικών με τις οικολογικές οργανώσεις είναι ότι τις βλέπουμε ως μια πηγή πληροφόρησης και άντλησης υλικού, ως βοηθό και συνεργάτη, όχι όμως και ως παντογνώστη. Συμβαίνει κάποιες φορές το υλικό που διαθέτουν οι οικολογικές οργανώσεις να μην είναι προσαρμοσμένο για τους μαθητές της τάξης μας. Ο τελικός κριτής για το τι είναι κατάλληλο και προσαρμοσμένο για τις ανάγκες μιας τάξης είναι ο εκπαιδευτικός της τάξης αυτής.

Γι’ αυτό το λόγο είναι σημαντικό, πριν την επίσκεψη κάποιου μέλους οικολογικής οργάνωσης στο σχολείο, ή πριν μια επίσκεψή μας σε χώρο όπου θα μας ξεναγήσουν, ο εκπαιδευτικός να έχει συζητήσει με αυτόν/ήν από την οικολογική οργάνωση που θα έρθει σε επαφή με τα παιδιά, έτσι ώστε από κοινού να σχεδιάσουν το τι θα γίνει, πώς θα ειπωθούν κάποια πράγματα. Κι αυτό γιατί οι οικολογικές οργανώσεις μπορεί να γνωρίζουν ένα θέμα καλά, όμως ο τρόπος που θα δοθεί στα παιδιά είναι κάτι που χρειάζεται τη συμβολή ενός εκπαιδευτικού, κατά προτίμηση του εκπαιδευτικού της τάξης. Εννοείται βέβαια, ότι δεν αφήνουμε την τάξη μας μόνη με τον προσκεκλημένο μας ή με τον ξεναγό. Και γιατί σε τελική ανάλυση εμείς έχουμε την ευθύνη για τα παιδιά, και γιατί χρειάζεται και θέλει τη βοήθειά μας, και γιατί τα παιδιά αισθάνονται πολύ καλύτερα με την παρουσία του εκπαιδευτικού, και γιατί πρέπει να γνωρίζουμε τι ακριβώς γίνεται στη διάρκεια αυτής της δραστηριότητας, έτσι ώστε να συζητήσουμε γι΄ αυτή τη δραστηριότητα με τα παιδιά μετά, κάτι που δεν πρέπει να αμελούμε, καθώς αποτελεί «επανάληψη», αξιολόγηση των γνώσεων που αποκτήθηκαν αλλά και ανάπτυξη της κριτικής σκέψης των παιδιών και της δυνατότητάς τους να εκφράζονται, να αφηγούνται εμπειρίες τους.

Ακόμη, όπως είπαμε, οι οικολογικές οργανώσεις είναι μία πηγή πληροφόρησης. Δε σημαίνει πως αυτά που μας λένε είναι κατ’ ανάγκη σωστά. Θα πρέπει να τα βλέπουμε με κριτική ματιά, όπως με κριτική ματιά θα πρέπει να μάθουμε τα παιδιά να βλέπουν κάθε πληροφορία, ακόμη και το σχολικό βιβλίο, θα πρέπει να αναζητούμε τις αντίθετες απόψεις και να μαθαίνουμε τα παιδιά να τις συγκρίνουν πριν καταλήξουν σε μια άποψη μετά από διάλογο. Έτσι μόνο διαμορφώνουμε αυριανούς ενεργούς πολίτες με κριτική σκέψη απαραίτητη για τη δημοκρατία.

Φώτης Ποντικάκης

Υπεύθυνος Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης της Διεύθυνσης Π.Ε. Χανίων

http://perivallontikihania.blogspot.com/

Το κείμενο αυτό αποτελεί εισήγηση στο Σεμινάριο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Βάμου στην Παρασκευή 6 Μαρτίου 2009.